Ευερέθιστο έντερο και διατροφή
Το ευερέθιστο έντερο ή αλλιώς σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ) αποτελεί μια από τις πιο κοινές διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος παγκοσμίως.
Σύμφωνα με μελέτες το ποσοστό του πληθυσμού που εμφανίζει συμπτώματα ευερέθιστου εντέρου εκτιμάται στο 10-20% και τείνει να εκδηλώνεται κυρίως σε ενήλικες με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες παρά στους άντρες.
Το ευερέθιστο έντερο δεν είναι όμως απίθανο να εμφανιστεί και σε μικρότερες ηλικίες. Συγκεκριμένα, στην Ευρώπη ο επιπολασμός κυμαίνεται γύρω στο 4% στην ηλικιακή ομάδα 4-10 ετών και 5,6% στην ηλικιακή ομάδα 11-18 ετών.
Τα αίτια που προκαλούν την πάθηση δεν είναι γνωστά και συνεπώς η θεραπεία εξατομικεύεται και προσαρμόζεται σε κάθε ασθενή με στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων.
Διαγνωστικά κριτήρια ευερέθιστου εντέρου
Τα συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο αλλά συνήθως τα επικρατέστερα είναι κοιλιακό άλγος, φούσκωμα, διάρροια ή/και δυσκοιλιότητα.
Ανάλογα με τον τύπο διαταραχής των κενώσεων διακρίνονται 4 τύποι ευερέθιστου εντέρου: διάρροιας (IBS-D), δυσκοιλιότητας (IBS-C), με εναλλαγές διάρροιας-δυσκοιλιότητας- μεικτό (IBS-M) και αταξινόμητο (IBS-U), το οποίο δεν μπορεί να κατηγοροποιηθεί σε κανένα από τους άλλους τύπους ευερέθιστου εντέρου.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου και η ένταση τους ποικίλλουν από άτομο σε άτομο και ενδέχεται κατά περιόδους να υπάρχουν εξάρσεις ή να αλλάξουν. Ένας από τους παράγοντες που μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα και να οδηγήσει τη νόσο σε έξαρση είναι η ψυχολογική κατάσταση του ασθενή, αφού πολλές μελέτες έχουν δείξει πως το άγχος, το στρες και η κατάθλιψη σχετίζονται με την διαταραχή του πεπτικού συστήματος.
Ο ρόλος της διατροφής στο ευερέθιστο έντερο
Σε πολλές περιπτώσεις η διατροφή είναι ο κύριος παράγοντας που μπορεί να ανακουφίσει από τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει πως μια διατροφή χαμηλή σε FODMAP μπορεί να θεωρηθεί ως ένας “ρυθμιστής” των γαστρεντερικών συμπτωμάτων σε ασθενείς με ευερέθιστο έντερο. Δεν είναι λίγοι οι ασθενείς που ισχυρίζονται πώς η κατανάλωση ορισμένων τροφών επιδεινώνουν τα συμπτώματα τους. Οι τροφές αυτές όμως διαφέρουν απο άτομο σε άτομο. Συγκεκριμένα έχει παρατηρηθεί κατά καιρούς πως μια διατροφή που περιέχει γαλακτοκομικά προϊόντα, όσπρια, τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες, δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, σικάλη) καθώς και η κατανάλωση αλκοόλ και καφέ μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές σττο πεπτικό σύστημα.
Αντιμετώπιση με δίαιτα χαμηλή σε FODMAP
Η δίαιτα FODMAP είναι ένα διατροφικό πλάνο που περιορίζει τους βραχείας άλυσου υδατάνθρακες γνωστούς και ως FODMAPs (ζυμώσιμους ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες). Ο λόγος για τον οποίο αποκλείονται αυτοί οι υδατάνθρακες από τη διατροφή είναι η μη επαρκής απορρόφηση τους, με αποτέλεσμα την αύξηση υγρών στο εσωτερικό του εντέρου καθώς και την παραγωγή αερίων. Συνεπώς προκαλούνται διάφορες γαστρεντερικές διαταραχές όπως κοιλιακό άλγος και δυσφορία, τα οποία έχουν παρατηρηθεί ως κοινά συμπτώματα σε ασθενείς με ΣΕΕ. Στην κατηγορία των FODMAP κατατάσσονται:
Oλιγοσακχαρίτες
Γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (GOS), φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (FOS) ή αλλιώς φρουκτάνες και ινουλίνη, οι οποίοι βρίσκονται σε προϊόντα όπως το σιτάρι, κριθάρι, σικάλη, σκόρδο, κρεμμύδι και όσπρια.
Μονοσακχαρίτες
Φρουκτόζη, η οποία είναι ένα απλό σάκχαρο που βρίσκεται στα φρούτα, στο μέλι και σε τρόφιμα που χρησιμοποιείται ως πρόσθετο. Η δυσαπορρόφηση της φρουκτόζης εκδηλώνεται κυρίως με την κατανάλωση ελέυθερης φρουκτόζης.
Δισακχαρίτες
Λακτόζη, η οποία εμπεριέχεται κυρίως στα γαλακτοκομικά.
Πολυόλες
Σορβιτόλη, μαννιτόλη και ξυλιτόλη που χρησιμοποιούνται ως τεχνητά γλυκαντικά αλλά εμπεριέχονται επίσης φυσικά στα τρόφιμα. Μερικές διατροφικές πηγές αποτελούν τα μήλα, τα αχλάδια και το κουνουπίδι και μερικές τροφές μέσα στις οποίες προστίθενται οι πολυόλες είναι οι τσίχλες και οι σοκολάτες με ή χωρίς ζάχαρη.
Η διατροφή χαμηλή σε FODMAP είναι αρκετά περιοριστική με πολλά θρεπτικά στοιχεία να απουσιάζουν από τη διατροφή του ασθενή. Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, όταν έχουμε να κάνουμε με παιδιά και εφήβους, οι οποίοι έχουν εκτός από την ασθένεια να αντιμετωπίσουν και τις ανάγκες για την ανάπτυξη τους. Το πιο δημοφιλές «εργαλείο» που χρησιμοποιείται σήμερα για την επιλογή τροφίμων σε άτομα με ΕΕ, είναι μια εφαρμογή κινητού από το πανεπιστήμιο της Αυστραλίας «The Monash University Low FODMAP Diet» το οποίο είναι ομολογουμένως εύκολο στη χρήση του, φιλικό και αξιόπιστο χωρίς όμως να σημαίνει ότι υποκαθιστά τον επαγγελματία υγείας.
Τροφές για ευερέθιστο έντερο
Με βάση τα πιο πάνω μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις κατάλληλες τροφές για ευερέθιστο έντερο με βάση την περιεκτικότητά τους σε FODMAP. Ένα κατάλληλο πρόγραμμα διατροφής για ευερέθιστο έντερο περιλαμβάνει στα αρχικά στάδια τροφές που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP.
Στον πίνακα που ακολουθεί αναγράφονται ανά κατηγορία οι τροφές που είναι καλές για το έντερο και οι τροφές που είναι ΜΗ κατάλληλες για το έντερο.
Τροφές καλές για το έντερο (χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP)
Λαχανικά
Λάχανο, άσπρο και μωβ (κραμπί), καρότα, σέλινο, μπρόκολο, αγγούρι, μελιτζάνα, φασολάκια, πράσινη και κόκκινη πιπεριά, μαρούλι, ρόκα, κολοκύθα, κολοκύθι, τομάτα, γογγύλι
Όσπρια
Ρεβίθια, φακές (στραγγισμένες)
ΦΡΟΥΤΑ
Μπανάνα άγουρη, μύρτιλο, πεπόνι, κράνμπερι, μανταρίνι, σταφύλι, ακτινίδιο, λεμόνι, πορτοκάλι, ανανάς, φράουλα, σμέουρα
ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ
Γάλα αμυγδάλου, γάλα καρύδας, γάλα χωρίς λακτόζη, γάλα ριζιού (200ml max), σοκολάτα γάλακτος (έως 3 τετραγωνάκια), σοκολάτα άσπρη (έως 3 τετραγωνάκια)
ΨΩΜΙ – ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ
Βρώμη, κινόα, προοϊόντα χωρίς γλουτένη όπως ψωμί, μακαρόνια κλπ, καλαμπόκι, αλμυρά μπισκότα, ποπ κορν, ρύζι, φαγόπυρο
ΚΡΕΑΣ
Μοσχάρι, κοτόπουλο, αρνί, χοιρινό, γαλοπούλα, αβγά
ΤΥΡΙΑ
Καμεμπερτ, μπρι, τσένταρ, κότατζ, φέτα, μοτσαρέλλα, παρμεζάνα, ελβετικό τυρί
ΞΗΡΟΙ ΚΑΡΠΟΙ
Αμύγδαλα, μακαντέμια, καρύδια, μπεκάν, κολοκυθόσποροι, σησάμι, ηλιόσποροι, φυστίκια αράβικα, κάστανα, φουντούκια
ΣΑΛΤΣΕΣ
Μπάρμπεκιου σως, golden syrup, μαγιονέζα, μουστάρδα, σόγια σως, σάλτσα ντομάτας
ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΑ
Ασπαρτάμη, Ακεσουλφάμη Κ, γλυκόζη, σαχαρίνη, στέβια, σουκραλόζη, ζάχαρη
ΠΟΤΑ
Μπίρα, γαλλικός καφές μαύρος, σκόνη σοκολάτας, τσάι, χυμός πορτοκάλι (μισό ποτήρι), τσάι δυόσμου, νερό, κρασί (ένα ποτήρι)
Τροφές ΜΗ κατάλληλες για το έντερο (υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP)
Λαχανικά
Σκόρδο, κρεμμύδι, κουνουπίδι, μανιτάρια, κρεμμυδάκι φρέσκο, σπαράγγι (αγρέλια), λάχανο σαβόι (το σγουρό)
Όσπρια
Φασόλια (άσπρα, μαυρομάτικα, κόκκινα, γίναντες, σόγιας), μπιζέλι, αρακάς
ΦΡΟΥΤΑ
Μήλο, βερύκοκο, μπανάνα ώριμη, βατόμουρο, γκρέιπφρουτ, μάνγκο, ροδάκινο, αχλάδι, δαμάσκηνο, σταφίδα, καρπούζι, σταφύλι σουλτανίνα, αβοκάντο
ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ
Γάλα αγελάδας, γάλα κατσίκας, γάλα πρόβειο, γάλα σόγιας, αφρόγαλα, κρέμα, γιαούρτι, παγωτό, κρέμα κάσταρντ,
ΨΩΜΙ – ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ
Κριθάρι, πίτουρο, κουσ – κουσ, μούσλι, μάφιν, σίκαλη, ντίνκελ, νιόκι, γκρανόλα, σιμιγδάλι, προοϊόντα σιταριού όπως ψωμί, δημητριακά, μακαρόνια κλπ
ΚΡΕΑΣ
Λουκάνικα, επεξεργασμένα τρόφιμα
ΤΥΡΙΑ
Τυριά επάλειψης, ριγκότα
ΞΗΡΟΙ ΚΑΡΠΟΙ
Φυστίκι αιγίνης, κάσιους
ΣΑΛΤΣΕΣ
Χούμους, κρέμα γάλακτος, τζατζίκι
ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΑ
Αγαύγη, σιρόπι φρουκτόζης, μέλι, ινουλίνη, μαλτιτόλη, μανιτόλη, σορβιτόλη, ξυλιτόλη
ΠΟΤΑ
Νερό καρύδας, χυμός μήλο, χυμός αχλαδιού, χυμός μάνγκο, ποτά με γλυκαντικά που απαγορεύονται
Τι γίνεται με τη γλουτένη;
Στη διατροφή για το έντερο παρόλο που αποκλείονται τροφές που περιέχουν μέσα γλουτένη, το πρόβλημα δεν το προκαλεί η γλουτένη. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το πρόβλημα το επιδεινώνουν τα μη ζυμώσιμα σάκχαρα και όχι η γλουτένη. Συνεπώς η γλουτένη επιτρέπεται σε μια διατροφή για τη μείωση των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου φτάνει βέβαια να μην εμπεριέχονται στο τρόφιμο μεγάλες ποσότητες μη ζυμώσιμων σακχάρων.
Πόσο καιρό μπορώ να ακολουθήσω το πρόγραμμα διατροφής για ευερέθιστο έντερο;
Η εφαρμογή μιας διατροφής χαμηλής σε FODMAP περιορίζεται στις 2-8 εβδομάδες με σκοπό να βελτιωθούν τα συμπτώματα. Λόγω πιθανών διατροφικών ελλείψεων και αλλαγών στο μικροβίωμα, μετά το τέλος των 8 εβδομάδων ακολουθείται μια σταδιακή επανένταξη των περιορισμένων τροφίμων, μέχρι ο ασθενής να είναι σε θέση να δέχεται αυτά τα τρόφιμα χωρίς να υπάρχει έξαρση των συμπτωμάτων του.
Ο τελικός στόχος της διατροφικής θεραπείας με μια δίαιτα FODMAP είναι η διαμόρφωση ενός ισορροπημένου διατροφικού πλάνου με όλες ή τις περισσότερες τροφές ενταγμένες στο διαιτολόγιο των ανθρώπων που υποφέρουν από ευερέθιστο έντερο. Με άλλα λόγια, ο σκοπός της διατροφής χαμηλής σε FODMAP δεν είναι να γίνει τρόπος ζωής, αλλά να ανακουφίσει από τα συμπτώματα και να λειτουργήσει σαν μια γέφυρα προς μια πιο ισορροπημένη διατροφή χωρίς τα συμπτώματα.
