«Μια χειροποίητη παρακαλώ»
Με αφορμή την παραγγελία που έκανε το παλικάρι που στεκόταν δίπλα μου τις προάλλες σε γνωστή αλυσίδα με καφέδες και σνακ πήρα το ερέθισμα να διερευνήσω τον διατροφικό ισχυρισμό «χειροποίητο». Το παλικάρι ήταν ξεκάθαρο! Διευκρίνισε στην υπάλληλο και μάλιστα δύο φορές ότι θέλει την πίτα του χειροποίητη. Πώς θα μπορούσε όμως κανείς να μάθει στα αλήθεια αν η πίτα είναι όντως χειροποίητη; Ακόμα και αν ρωτούσα την υπάλληλο να μου πει δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι θα έπαιρνα κάποια απάντηση.
Ας δούμε όμως πρώτα που παραπέμπει η λέξη «χειροποίητο». Στο άκουσμα των λέξεων «χειροποίητο» ή «παραδοσιακό» αυτομάτως γίνεται ο συνειρμός με κάτι το αγνό, το ποιοτικό, το υγιεινό. Ίσως το μυαλό ασυναίσθητα να ταξιδεύει σε μια γιαγιά όπου με τα λερωμένα από αλεύρι χέρια της, το μαντήλι στο κεφάλι και την ποδιά στα πόδια φουρνίζει την πίτα στον χτιστό φούρνο του χωριού και θαρρείς πως με έναν μαγικό τρόπο η πίτα βρέθηκε σε μια βιτρίνα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης να πωλείται ως τέτοια, παραδοσιακή, υγιεινή, φτιαγμένη απ’ τα χεράκια της.
Όπως και στα όνειρα, είναι εκπληκτικό το πώς μπορούν να συνδέονται τόσο ασύνδετα πράγματα μεταξύ τους όταν η λογική μπαίνει στον αυτόματο.
Στην βιομηχανία τροφίμων όμως η λέξη «χειροποίητο ή παραδοσιακό» δεν έχει την ίδια ερμηνεία. Οι διατροφικοί ισχυρισμοί έχουν θεσπιστεί από τον νόμο και οι εταιρείες παίρνουν την έγκριση να τους χρησιμοποιούν όταν ο ισχυρισμός που θέλουν να χρησιμοποιήσουν σε ένα τρόφιμο τηρεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις.
Έπειτα από μια επίπονη προσπάθεια χωρίς αποτέλεσμα να βρω στο διαδίκτυο την ερμηνεία του διατροφικού ισχυρισμού για την λέξη «χειροποίητο» οδηγήθηκα στην απευθείας επικοινωνία με τον ΕΦΕΤ και τον αρμόδιο υπάλληλο ο οποίος μου εξήγησε λιτά και απέριττα ότι το τοπίο σ’ αυτό το θέμα είναι νεφελώδες.
Ότι δηλαδή η λέξη «χειροποίητο» μπορεί να χρησιμοποιείται από την βιομηχανία τροφίμων όταν σε κάποιο στάδιο της παραγωγής του προϊόντος χρησιμοποιήθηκε το χέρι. Τώρα πόσο χέρι και σε ποιο στάδιο είναι κάτι που δεν θα το μάθει ποτέ κανείς… Τόσο ο όρος «χειροποίητο » όσο και ο όρος «παραδοσιακό» εντάσσονται στους κανόνες γενικότερης δεοντολογίας περί ισχυρισμών και εναπόκειται στην κρίση αυτού που θα τους χρησιμοποιήσει αν το προϊόν του τηρεί η όχι τις προϋποθέσεις χωρίς μάλιστα να διευκρινίζεται από τον νόμο για το ποιες είναι αυτές.
Πρόκειται για τον κανονισμό 1167/2011 που μπορεί κανείς να βρει στην σελίδα http://eur-lex.europa.eu/ και τελικά θα οδηγηθεί στο http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32011R1169&rid=1 και από εκεί στο άρθρο 7 για να βρει το νεφελώδες τοπίο περί χειροποίητου και παραδοσιακού.
Έπειτα η περιέργεια μου μ’ οδήγησε στα ψυγεία των υπεραγορών για να κοιτάξω τα συστατικά των προϊόντων με τον ισχυρισμό «χειροποίητο» ή και «παραδοσιακό/μεσογειακό». Η γενική εικόνα τέτοιων τροφίμων είναι ότι αποτελούνται από κατεψυγμένα υλικά (σπανάκι, πράσο, κρεμμύδι κλπ), φυτικά έλαια και υποβαθμισμένα φυτικά έλαια όπως φοινικέλαιο, φοινικοπυρηνέλαιο σε μεταβαλλόμενες αναλογίες, χρωστικές, γαλακτοματοποιητές και μέσα οξίνισης και ενδεχομένως ίχνη από συστατικά γάλακτος (λακτόζη), σόγια, αυγό, σπόρους σησαμιού, μουστάρδα, ξηρούς καρπούς με κέλυφος.
Παρόλο που η κατά καιρούς κατανάλωση τέτοιων προϊόντων δεν μπορεί να βλάψει την υγεία, τίθεται ζήτημα δεοντολογίας διότι τέτοιες περιγραφές στις ετικέτες τροφίμων (όπως «χειροποίητο/παραδοσιακό/μεσογειακό») παρακινούν τον καταναλωτή στην αγορά τους χωρίς ο ισχυρισμός να έχει σχέση με την πραγματικότητα.
Όταν το παλικάρι επέμενε για την χειροποίητη πίτα δεν νομίζω ότι αντιλαμβανόταν ότι το προϊόν που αγόραζε λίγη διαφορά είχε με οποιαδήποτε άλλη πίτα του εμπορίου.
Εν κατά κλείδι, αν θέλει κανείς την παράδοση, την Μεσογειακή διατροφή και τα χειροποίητα αρτοσκευάσματα δεν μπορεί παρά να ψάξει στην κουζίνα του και κάπου εκεί, με λίγη αγάπη, αγνά υλικά, μεράκι και αρκετή φαντασία θα τα βρει.
